Bilgi 3D Model Tasarımlarının Hakları – Türkiye Odaklı Kapsamlı Rehber

3D Model Paylaşım Sitelerindeki Lisans Türleri​

3D model platformlarında lisanslar, tasarımcı ile kullanıcı arasındaki izin çerçevesini belirler. En yaygın lisanslar Creative Commons (CC) lisansları ve Kamu Malı (Public Domain) atamalarıdır. Bu lisanslar, bir modelin nasıl kullanılabileceğini (ticari veya kişisel, değiştirilip değiştirilemeyeceğini vb.) netleştirir. Aşağıda yaygın lisans türleri ve anlamları özetlenmiştir:


Yukarıdaki lisanslardan “Atıf (BY)” bulunanlar eser sahibine kredi vermenizi şart koşar. “GayriTicari (NC)” bulunanlar eserin ticari amaçla kullanılmasını meneder. “AynıLisanslaPaylaş (SA)” ise eseri değiştirip paylaşırsanız aynı lisansla paylaşmanızı gerektirir. “Türetilemez (ND)” ibaresi, eserin hiçbir şekilde değiştirilmemesini şart koşar. Kamu malı (Public Domain) olarak sunulan modellerde ise telif hakkı tamamen feragat edilmiştir; isteyen herkes herhangi bir amaçla kullanabilir.

Not: Bazı platformlarda tasarımcılar kendi ifadeleriyle lisans belirtebilir veya “All Rights Reserved” (Tüm Hakları Saklı) gibi seçenekler kullanabilir. Bu durumda, varsayılan telif koruması geçerlidir – modeli indirmek kişisel kullanım için serbest olsa da, paylaşım veya ticari kullanım için açık izin yok demektir. Her model sayfasında belirtilen lisans bilgilerine mutlaka dikkat edin.

Genişletmek için tıkla ...

Ticari Kullanım ve Kişisel Kullanım Arasındaki Fark​

Kişisel kullanım, bir modeli kendi şahsi amaçlarınızla kullanmanız, evde hobi için yazdırmanız veya değiştirmeden kendi projelerinizde yer vermeniz demektir. Bu tür kullanım genellikle ticari kazanç amacı gütmez. Çoğu durumda kişisel kullanım yasal sorun yaratmaz ve pek çok tasarımcı buna izin verir. Örneğin, bir tasarımı indirip evde kendiniz için yazdırmanız genellikle sorun olmaz.

Ticari kullanım ise bir modeli para kazanma, gelir elde etme veya iş amacıyla kullanmak anlamına gelir. Buna, model dosyasını veya ondan üretilen baskıları satmak, ürünlerde kullanıp pazarlamak, hizmet olarak baskısını yapmak gibi faaliyetler dahildir. Ticari kullanım, telif sahibi izin vermediği sürece kısıtlıdır. Özellikle lisansı “NonCommercial” (NC) olan modelleri ticari faaliyette kullanmak lisans ihlalidir Creative Commons tanımına göre, “ticari kullanım” esasen “para kazanma veya ticari avantaj sağlama amacı güden” kullanımları ifade eder. Bu kapsam, doğrudan satış yapmayı içerdiği gibi, dolaylı şekilde gelir getiren kullanım biçimlerini de kapsar.

Önemli sınırlar: Bir modeli ticari olmayan lisansla paylaşılmışsa, o modelden elde edilen çıktıları satamazsınız. Örneğin, CC BY-NC lisanslı bir modeli yazdırıp satmak, lisansın “NonCommercial” şartını ihlal eder. Aynı şekilde, MyMiniFactory gibi platformlarda ücretsiz indirilen modeller genellikle yalnızca kişisel kullanım için lisanslanmıştır ve bu dosyaların ticari amaçla kullanımı yasaktır. Modelin satışına gelince, eğer model dosyası kamu malı ya da ticari kullanıma açık bir lisansla sunulmamışsa, dosyanın veya baskının satılması telif hakkı ihlali anlamına gelebilir. Tasarım sahibi izin vermedikçe modeli veya çıktısını satmak risklidir.

Ticari kullanım için bazen tasarımcıdan ayrıca izin veya lisans almak gerekebilir. Örneğin, tasarımcı modelini CC BY-NC (ticari olmayan) lisansla paylaşmışsa, ticari kullanım isteyen bir kişi tasarımcıyla iletişime geçip ayrı bir anlaşma yapabilir. Genel kural: Bir tasarımdan gelir elde edecekseniz, lisansını kontrol edin ve gerekiyorsa tasarımcıdan yazılı izin alın. Kişisel kullanımda genellikle daha rahatsınız, ancak ticari kullanımdaysa her adımı hukuka uygun atmak önemlidir.

Türkiye’de Telif Hakkı Kanunu Kapsamında 3D Modeller​

Türkiye’de 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), özgün fikir ürünlerini koruma altına alan temel yasadır. Bu yasa kapsamında, orijinal olan 3D model tasarımları da bir “eser” niteliği taşıyabilir. Eğer bir 3D model, sahibinin özelliğini taşıyan, özgün bir fikri emek ürünü ise eser olarak kabul edilir. Örneğin, sıfırdan tasarlanmış yaratıcı bir 3D karakter modeli, tıpkı bir heykel veya grafik eser gibi güzel sanat eseri sayılabilir ve telif hakkı korumasından yararlanır. Bu durumda modelin sahibi (tasarımcı), o model üzerinde kanunun tanıdığı tüm haklara sahip olur; modelin kopyalanmasına, dağıtılmasına veya değiştirilmesine izin verilip verilmeyeceğini yalnızca kendisi belirleyebilir.

FSEK’e göre bir eser, oluşturulduğu anda otomatik olarak korunur. Yani 3D modelinizi tasarlayıp kaydettiğiniz anda telif hakkı doğar ve yasal koruma başlar; ayrıca bir tescil işlemi yapılmasına gerek. Telif hakkı sahibine eserini çoğaltma, yayma, temsil etme, işleme gibi münhasır haklar tanınır. 3D modeliniz için de bu haklar geçerlidir: izinsiz olarak modelinizin çoğaltılması (ör. dosyanızın kopyalanıp paylaşılması) veya modelinizden baskı alınarak dağıtılması, sizin çoğaltma ve yayma hakkınıza tecavüz anlamına gelir.

Telif süresi: Türkiye’de eser sahibinin hakları, eser sahibi yaşadığı sürece ve ölümünden itibaren 70 yıl boyunca korunur. Yani tasarımınızı yaratıp telif hakkına sahip olduğunuzda, ömrünüz artı 70 yıl boyunca bu haklar devam eder (sonrasında kamuya mal olur).

Hangi kanunlar geçerli? 3D modellerde fikri haklar söz konusu olduğunda ağırlıklı olarak FSEK devreye girer. Bunun yanı sıra, eğer model işlevsel bir ürün tasarımı ise ya da endüstriyel tasarım niteliğindeyse, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (eski 554 sayılı KHK) kapsamında endüstriyel tasarım tescili koruması da düşünülebilir. Örneğin tamamen yeni bir ürün parçası tasarladıysanız, hem telif hakkı hem de endüstriyel tasarım koruması söz konusu olabilir. Ancak telif hakkı için yenilik kriteri aranmaz, eseriniz özgün olduğu anda kanunen sizindir. Endüstriyel tasarım tescilinde ise yenilik ve ayırt edicilik aranır ve tescil başvurusu yapmak gerekir.

Özetle, Türkiye’de 3D tasarımlar fikri eser olarak telif hakkıyla korunabilir. Bu koruma, tasarımcının izni olmadan başkalarının modeli kullanıp kullanamayacağını belirleyen güçlü bir yasal çerçevedir. Tasarımınız izinsiz kullanılırsa FSEK kapsamında hem hukuki hem cezai yollara başvurma hakkınız vardır (aşağıda detaylandırılacaktır). Unutmayın, telif hakkı için kayıt veya patent şart değildir – orijinal eserinizi yaratmış olmanız ve eserinizin “sahibinin hususiyetini taşıması” (kendine özgü olması) yeterlidir.

Başkasının Tasarımını İzinsiz Ticari Kullanmanın Olası Hukuki Sonuçları​

Bir başkasına ait 3D modeli izinsiz ve ticari amaçla kullanmak (örneğin model dosyasını veya baskısını satmak), telif hakkı ihlaline girer ve hem hukuki hem de cezai yaptırımlarla sonuçlanabilir. Bu durumla karşılaşıldığında, tasarım sahibi iki temel yolla haklarını arayabilir: hukuk davaları (tazminat, tecavüzün durdurulması vs.) ve ceza davaları.

Hukuki sonuçlar (tazminat ve yaptırımlar): FSEK, eser sahibine ihlal durumunda tazminat talep etme hakkı tanır. Örneğin, FSEK m.68’e göre izinsiz kullanılan bir eser için, eğer kullanımına dair bir sözleşme yapılmış olsaydı ödenebilecek bedelin üç katına kadar tazminat talep edilebilir. Basitçe söylemek gerekirse, modelinizi izinsiz kullanan birinden, lisans ücreti olarak isteyeceğiniz bedelin 3 katına kadar tazminat kazanma ihtimaliniz vardır. Ayrıca mahkeme, ihlal sonucunda üretilen kopyaların ve üretimde kullanılan kalıp, araç gereçlerin imhasına karar verebilir. Hukuk davasında tasarım sahibi, tecavüzün tespiti, tecavüzün durdurulması (men’i) ve sonuçlarının ortadan kaldırılması (ref’i) gibi taleplerde bulunabilir. Bu da izinsiz satışın durdurulması, elde kalan ürünlerin toplatılması ve uygun görülen tazminatın ödenmesi anlamına gelir.

Cezai yaptırımlar: FSEK m.71 ve ilgili maddeler, izinsiz kullanımlara karşı cezai hükümler öngörür. Telif hakkı ihlalinin ticari boyutu varsa, Türk Ceza Kanunu’na göre ağır cezalar söz konusu olabilir. Örneğin, bir eseri hak sahibinin izni olmadan çoğaltmak, dağıtmak veya yayınlamak fiili için 1 ila 5 yıl arası hapis veya adli para cezası öngörülmüş. İzinsiz çoğaltılmış eserleri ticari amaçla satmak, kiralamak veya ticari şekilde kullanmak da yine 1 ila 5 yıl hapis veya para cezası yaptırımına tabidir. Bu demektir ki, örneğin birinin CC BY-NC lisanslı modelini izin almadan üretip sattığınız tespit edilirse, birkaç yıla varan hapis cezasıyla bile karşılaşabilirsiniz. Ayrıca başkasının eserine kendi adını koymak (yani intihal) 6 ay ila 2 yıl hapis cezasını gerektirir, eğer bu yolla eser yayılmışsa ceza 5 yıla kadar çıkabilir.

Cezai süreçte, telif hakkı sahibi savcılığa suç duyurusunda bulunarak failin cezalandırılmasını isteyebilir. Mahkeme, ihlalin kasten ve ticari kazanç amaçlı yapıldığını değerlendirirse, hapis cezasını ertelemeyip doğrudan uygulayabilir. Bunun yanı sıra adli para cezaları ve müsadere (ürünlere el koyma) gibi sonuçlar da doğabilir.

İnternet ortamında izinsiz kullanım varsa (örneğin tasarımınız izinsiz şekilde başka bir sitede paylaşıldıysa), tasarım sahibi DMCA bildirimi gibi araçlarla içeriğin kaldırılmasını talep edebilir. YouTube, Thingiverse, MyMiniFactory gibi platformlar gelen telif şikayetlerini değerlendirerek ilgili modeli yayından kaldırabilir veya kullanıcıya yaptırım uygulayabilir. Nitekim dünyada bunun örnekleri görülmüştür: Örneğin bir kullanıcı, ünlü bir filmin (Super 8) setinde kullanılan bir küp nesnesini modelleyip paylaştığında, hak sahibi film stüdyosu (Paramount) tarafından gönderilen ihtar sonucu model paylaşımını kaldırmak zorunda kalmıştır. Bu tür cease and desist (durdurma ve vazgeçme) ihtarları Türkiye’de de yaygındır. Eğer başkasının tasarımını izinsiz ticari kullanırsanız, tasarımcının avukatından böyle bir ihtarname alabilir ve devamında hem içerik kaldırma hem de tazminat talepleriyle karşılaşabilirsiniz.

Özetle, başkasının 3D tasarımını izinsiz ve ticari şekilde kullanmak ciddi risk taşır: Hem maddi tazminat ödemek zorunda kalabilir hem de hukuki süreçler yüzünden itibar ve iş kaybına uğrayabilirsiniz. Ağır durumlarda ceza davası ile özgürlüğünüzü bile riske atabilirsiniz. Bu nedenle, bir model dosyasını veya baskısını satmadan önce lisansını dikkatlice kontrol edin ve gerekirse yazılı izin alın. Aksi halde “Nasıl olsa kim fark edecek?” düşüncesi büyük hukuki sorunlara yol açabilir.

Tasarımcılar için Kendi Tasarımlarını Korumaya Yönelik Öneriler​

Kendi 3D tasarımlarınızı korumak ve izinsiz kullanılmalarını engellemek için alabileceğiniz hem teknik hem de hukuki önlemler vardır. İşte tasarımcılar için pratik öneriler:

• Lisanslama ve Paylaşım Stratejisi: Tasarımınızı çevrimiçi paylaşırken uygun bir lisans seçin. Eğer modelinizin geniş kitlelere yayılmasında sakınca yoksa ve ticari kullanımına da açıksanız, CC BY veya CC BY-SA gibi esnek lisanslar düşünebilirsiniz. Ancak ticari kullanım istemiyorsanız, CC BY-NC (Atıf-GayriTicari) lisansını tercih edin – böylece yasal olarak insanlar modelinizi sadece kişisel amaçla kullanabilir. Aynı şekilde modelinizin değiştirilmesini istemiyorsanız ND (Türetilemez) şartını ekleyebilirsiniz. Lisanslar, sizin koşullarınızı netleştirerek iyi niyetli kullanıcıların bunlara uymasını sağlar. (Elbette kötü niyetli kişiler lisansa rağmen ihlal yapabilir, ancak en azından yasal zemin sizin lehinize olur.)
  
  
• Paylaşım Platformu Seçimi: Modellerinizi güvenilir ve lisans bilgisini açıkça gösteren platformlarda paylaşın. Örneğin, Printables veya Thingiverse profilinizde her model için lisans belirtilir. Bu platformlar, olası bir ihtilaf durumunda lisans ihlaline uğradığınızı kanıtlamanızı kolaylaştırır. Ayrıca bu sitelerde ihlal bildirim araçları bulunur. Şüpheli platformlardan veya kontrolsüz ortamlardan uzak durun. Eğer tasarımınızı sadece belirli bir kitleyle paylaşmak istiyorsanız, herkese açık yerine kapalı gruplarda veya özel olarak paylaşmayı düşünebilirsiniz.
  
  
• Ticari Lisanslama: Kimi tasarımcılar, modellerini ücretsiz olarak NC lisansıyla paylaşırken, ticari kullanmak isteyenler için ayrı bir satış izni sunar. Siz de benzer bir yaklaşım düşünebilirsiniz: Örneğin MyMiniFactory üzerinde bir “Merchant” programına katılarak veya Patreon/Tribes gibi abonelik platformlarında ticari lisans veren paketler sunarak, başkalarının modelinizi basıp satmasına belirli koşullarla izin verebilirsiniz. Bu sayede hem kontrol sizde olur hem de ek gelir elde edebilirsiniz. MyMiniFactory örneğinde, ücretsiz modeller “kişisel kullanım lisansı” ile kısıtlıdır ve basılı ürün satmak isteyen birisi tasarımcıdan ayrıca ticari lisans satın almak veya abonelik yapmak durumundadır.
  
  
• Fiziksel ve Dijital İşaretleme: Tasarım dosyalarınıza veya ürünlerinize dijital imza/filigran eklemeyi düşünün. Örneğin, STL dosyasının içine görünmez bir küçük metin (tasarımcı adı veya tarih) yerleştirmek yaygın bir yöntemdir. Bu, ileride bir hukuki anlaşmazlıkta modelin size ait olduğunu ispat etmenizi kolaylaştırabilir. Aynı şekilde, modeli paylaşırken açıklama kısmına lisans ve haklarınızı belirten net bir not ekleyin. (Thingiverse ve benzeri sitelerde “Copyright” veya “License” alanlarına ek bilgi girmek mümkündür.)
  
  
• Kayıt ve Tescil İşlemleri: Telif hakkı koruması için resmi bir kayıt zorunlu olmasa da (hak otomatik doğar), dilerseniz isteğe bağlı kayıt-tescil işlemi yapabilirsiniz. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü, Ankara’da isteğe bağlı eser tescili hizmeti sunmaktadır. Bu işlem, tasarımınızın size ait olduğuna dair resmi bir kayıt oluşturur ve ileride delil olarak işinize yarayabilir. Özellikle çok değerli veya ticari potansiyeli yüksek tasarımlar için, noterden onaylatma veya e-imza ile zaman damgası alma gibi yöntemlerle de eserinizin tarihlendirilmiş kanıtlarını saklayın. Bunun dışında, tasarımınız bir ürün niteliğindeyse ve piyasada satılacaksa, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) aracılığıyla endüstriyel tasarım tescili başvurusu yapmayı düşünebilirsiniz. Tasarım tescili, modelinizin şeklini korur ve taklit ürünlere karşı yasal koruma sağlar. (Unutmayın, tasarım tescili için modelinizin yenilik kriterini karşılaması gerekir, yani daha önce dünyada kamuya sunulmamış olmalıdır.)
  
  
• İhlal Durumunda Hızlı Hareket: Kendi tasarımınızın izinsiz kullanıldığını fark ederseniz, delil toplayarak derhal harekete geçin. İhlal çevrimiçi ise, ilgili web sitesine/platforma DMCA veya telif ihlali bildirimi yapın – çoğu uluslararası platform telif şikayetlerine hızlı yanıt verir. Örneğin, birisi sizin model dosyanızı izinsiz olarak başka bir sitede satışa koymuşsa, o sitenin destek birimine telif ihlali bildiriminde bulunun. Gerekirse bir ihtarname hazırlatarak karşı tarafa gönderin (avukat aracılığıyla). Bu ihtarnamede ihlalin durdurulmasını ve aksi halde hukuki işlem başlatılacağını. Birçok durum, resmi bir ihtarla çözülebilir. Çözülmezse, hukuki süreç başlatmak üzere bir fikri mülkiyet hukuku avukatına danışın.
  
  
• Topluluk ve Farkındalık: Tasarımcıların haklarını korumada en büyük güçlerinden biri de topluluk desteğidir. 3D baskı topluluklarında (ör. Facebook grupları, Reddit forumları) telif ihlalleri sıkça tartışılır ve kötü niyetli satıcılar ifşa edilir. Kendi tasarımınızın izinsiz satıldığını gördüğünüzde, durumu toplulukla paylaşmak bazen caydırıcı olabilir (ancak bunu yaparken iftira riskine karşı elinizde sağlam kanıt olmasına dikkat edin). Birçok hobi meraklısı, tasarımcılara saygı duyulduğu sürece birbirini destekler; örneğin, Thingiverse’ten ücretsiz indirilen bir modeli Etsy’de satan biri ifşa edildiğinde, topluluktan gelen tepki o kişinin satış yapmasını zorlaştırabilir.
  
  
• Paylaşmama Seçeneği: En katı koruma yöntemi tabii ki modeli hiç paylaşmamaktır. Eğer tasarımınızın kesinlikle izinsiz kullanılmasını istemiyorsanız, internet ortamına yüklememeyi düşünebilirsiniz. “İnternete konulan her şey bir şekilde yayılabilir” kuralı ne yazık ki doğrudur. Çok endişe ettiğiniz bir tasarım ise, belki sadece görsellerini paylaşıp dosyasını paylaşmamak veya sadece güvenilir alıcılara satmak şeklinde bir yol izleyebilirsiniz. Bir Prusa forumunda belirtildiği gibi, eğer gerçekten modelinizin çalınmasından korkuyorsanız en güvenli yöntem paylaşmamaktır. Bu biraz üzücü bir gerçek, ancak küresel internet ortamında yüzde yüz koruma mümkün olmayabilir.

Sonuç olarak, kendi tasarımınızı korumak proaktif olmayı gerektirir. Lisanslarınızı düzgün seçip kullanıcıları bilgilendirir, yeri geldiğinde resmi işlemleri yapar, hak takibini sıkı tutarsanız, modelinizin izinsiz kullanım riskini büyük ölçüde azaltabilirsiniz. Unutmayın, telif hakkı siz farkında olmasanız da sizin lehinize çalışır – önemli olan onu doğru kullanmak ve haklarınızı bilinçli şekilde takip etmektir.

Pratik Örnekler ve Senaryolar (Printables, Thingiverse, MyMiniFactory)​

Teorik bilgileri somutlaştırmak adına, popüler 3D model platformlarında yaşanabilecek senaryolara bakalım. Bu örnekler, lisansların ve telif haklarının pratikte nasıl uygulandığını göstererek olası hataların önüne geçmenize yardımcı olacak:

• Örnek 1 – Ticari Kullanıma Açık Lisans (CC BY): Ali, Printables sitesinde ilgisini çeken bir model buldu. Modelin lisansı CC BY (Atıf) olarak belirtilmiş. Bu, Ali’nin modeli ticari olarak kullanabileceği anlamına geliyor, yeter ki tasarımcının adını düzgünce belirtsin. Ali modeli indirip birkaç küçük değişiklik yaparak masaüstü oyuncağı haline getiriyor ve internet üzerinden satmaya başlıyor. Ürün açıklamasında orijinal tasarımcının ismini ve lisans bilgisini ekliyor. Bu durumda Ali, lisans koşullarına uygun davrandığı için her şey yolunda. CC BY lisansı, tasarımcıya atıf yapıldığı sürece ticari kullanım da dahil tam serbesti tanır. (Elbette Ali’nin etik olarak tasarımcıya belki teşekkür etmesi veya bir örnek göndermesi hoş olabilir, ama hukuken tek yükümlülüğü atıf yapmaktır.)
  
  
• Örnek 2 – Ticari Kullanımı Yasak Lisans (CC BY-NC): Ayşe, Thingiverse üzerinde çok beğendiği bir vazo modeline rastladı. Modelin lisansı CC BY-NC (Atıf-GayriTicari) idi. Ayşe modeli indirip kendi 3D yazıcısında bastı. Vazolar o kadar beğenildi ki, bunları yerel bir tasarım pazarında satmaya karar verdi. Bu noktada Ayşe büyük bir hata yapıyor: CC BY-NC lisansı, eser sahibine atıf yapılsa bile ticari kullanımına izin vermez. Ayşe’nin bu vazoları satması, lisans ihlali ve telif hakkı ihlalidir. Nitekim tasarımcı durumu fark ederse, Ayşe’ye bir uyarı gönderebilir veya doğrudan yasal yollara başvurabilir. Muhtemel sonuç, Ayşe’nin satışları durdurmak zorunda kalması, elindeki stokları imha etmesi ve tasarımcıya tazminat ödemesi olabilir. Doğru yaklaşım ne olmalıydı? Ayşe, modeli ticari satmak istiyorsa, tasarımcıyla iletişime geçip özel izin veya lisans satın almayı teklif etmeliydi. Belki tasarımcı makul bir ücret karşılığı ticari satış izni verebilir ya da ortaklık önerebilirdi. İzinsiz yola başvurmak yerine iletişim kurmak her zaman daha güvenlidir. (Eğer tasarımcıya ulaşılamıyorsa, o modeli satmamak en doğrusudur.)
  
  
• Örnek 3 – MyMiniFactory ve Kişisel Kullanım Lisansı: Mehmet, MyMiniFactory’de bir figür modeline denk geldi. Model ücretsizdi ve indirdi. MyMiniFactory’nin kuralı olarak, ücretsiz indirilen dijital dosyalar “kişisel kullanım, ticari olmayan lisans” altındadır. Mehmet bu figürleri 3B yazıcısıyla basıp bir oyun etkinliğinde satmaya niyetlendi. Ancak MyMiniFactory’nin açık kurallarına göre bu yasaktır – platform, dijital dosyaların veya baskılarının lisans sahibinin izni olmadan satılmasına izin vermez. Eğer Mehmet gizlice satmaya kalkar ve tasarımcı bunu fark ederse, MyMiniFactory’ye durumu bildirebilir. Platform, Mehmet’in hesabını askıya alabilir ve hukuki süreç başlatılabilir. Böyle bir durumda Mehmet’in savunması olmaz, çünkü kullanım koşullarını açıkça ihlal etmiştir. Doğru yol: Mehmet aslında bu figürün tasarımcısının MyMiniFactory üzerinde bir “Tribe” grubunun olduğunu ve aylık belli bir ücret ödeyerek ticari satış lisansı alabildiğini öğrenecekti. Eğer gerçekten satmak istiyorsa, bu lisansı alıp yasal olarak figürü basıp satabilirdi. Bu örnek bize gösteriyor ki, her platformun kendine özgü kuralları var; dosyayı indirdiğiniz sitenin kullanım şartlarını mutlaka okuyun.
  
  
• Örnek 4 – Derleme ve Dönüştürme Durumu: Zeynep, Thingiverse’te bulduğu bir mekanik parçayı biraz değiştirip kendi projesine uyarladı. Orijinal parça CC BY-SA lisanslıydı. Zeynep, parçayı modifiye ettiği için ortaya çıkan yeni modele türetilmiş eser denir ve lisans gereği yine CC BY-SA ile paylaşması gerekir. Zeynep de öyle yaptı: kendi profilinde yeni versiyonu yayınladı ve orijinal tasarımcıyı atıfla belirtti. Bu sayede lisans şartlarına uyumlu kaldı. Ardından bir firma Zeynep’e ulaşıp bu parçanın basılmış halini ürünlerine dahil etmek istediğini söyledi. CC BY-SA ticari kullanıma izin verdiği için firma ürünü kullanabilir, ancak yine de Zeynep’in adını kredi olarak belirtmelidir. Firma, risk almamak adına Zeynep’le küçük bir lisans anlaşması yaparak (örneğin, “parçayı ürünlerimizde kullanmamıza izin ver, biz de sana telif ücreti ödeyelim” şeklinde) durumu resmiyete döktü. Bu, lisansların doğru uygulanmasıyla herkesin kazandığı bir senaryodur: Orijinal tasarımcı atıf alır, Zeynep yaptığı katkıyla tanınır ve ufak da olsa maddi kazanç sağlar, firma da yasal ve sorunsuz biçimde inovatif bir parçayı ürününe entegre eder.
  
  
• Örnek 5 – İhlal ve Topluluk Tepkisi: Kerem, popüler bir 3D tasarımcı değildir ama Thingiverse’ten indirdiği bazı güzel modelleri kendi 3D baskı dükkanında satmaya başlar. Bunların çoğu CC BY-NC lisanslıdır (yani ticari satışı yasak). Kerem, “nasıl olsa yakalanmam” diye düşünür. Fakat bir süre sonra 3D baskı topluluğundan bazı kişiler, Kerem’in ürün listelerinde tanıdık modeller olduğunu fark eder. Tasarımcılardan biri bu durumu Twitter ve ilgili forumlarda duyurur. Kısa sürede Kerem’in dükkanı hakkında olumsuz yorumlar yağmaya ve şikayetler birikmeye başlar. Hatta platforma telif ihlali şikayetleri gider. Sonuç olarak Kerem, dükkanından o modelleri kaldırmak zorunda kalır ve itibarını zedeler. Bu örnek, telif ihlalinin sadece yasal değil itibari sonuçları da olduğunu gösteriyor. Özellikle 3D basım camiası, emeğe saygı konusunda duyarlıdır ve korsanlık yapanları ifşa etmekten çekinmez. Ders: Başkasının tasarımını izinsiz satmaya kalktığınızda, sadece mahkemeyle değil, hedef kitlenizin güvenini kaybetmekle de karşı karşıya kalabilirsiniz.

Yukarıdaki senaryolar özetle şunu söylüyor: Her model için geçerli bir “yapabilirsin / yapamazsın” sınırı vardır ve bu sınır lisans tarafından çizilir. Bir modeli bir yerde görüp kullanmaya karar vermeden önce, hangi şartlarla paylaşıldığını kontrol edin. Platformların lisans göstergelerini (simge veya metin olarak) arayın. Eğer belirsizlik varsa, varsaymayın, sorun veya araştırın. Özellikle ticari bir planınız varsa, en ufak tereddütte tasarımcıya ulaşıp izin istemek en doğrusudur – çoğu tasarımcı makul bir yaklaşıma olumlu cevap verebilir.

Türkiye’de Başvurulabilecek Resmi Kurumlar ve Çözüm Yolları​

Telif hakları ve tasarım koruması konusunda Türkiye’de başvurulabilecek çeşitli resmi merciler ve izlenebilecek yollar vardır. İşte önemli kurumlar ve sağlayabilecekleri çözümler:

• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı – Telif Hakları Genel Müdürlüğü: Bu genel müdürlük, ülkemizde telif haklarıyla ilgili düzenleyici kurumdur. 5846 sayılı FSEK kapsamındaki konular, bu kurum tarafından takip edilir. Telif Hakları Genel Müdürlüğü, yukarıda bahsedildiği gibi isteğe bağlı eser kayıt-tescil işlemlerini yürütmektedir. Eğer tasarımınızı resmi olarak kayıt altına almak isterseniz, gerekli belgelerle Ankara’daki bu kuruma başvurabilirsiniz. Bunun yanında, Telif Hakları Genel Müdürlüğü telif bilincini artırmaya yönelik eğitimler, seminerler düzenler ve gerektiğinde meslek birlikleriyle (ör. MSG, GESAM gibi) koordinasyon sağlar. Bir telif ihlali durumunda ise, doğrudan bu kuruma şikayette bulunmaktansa genelde mahkemeye veya kolluğa başvurmak gerekir; ancak kurum, mevzuat danışmanlığı veya yönlendirme konularında yardımcı olabilir. Ayrıca telif haklarıyla ilgili mevzuat değişiklikleri, bildirimler gibi konularda güncel kalmak için bu kurumun web sitesini takip edebilirsiniz.
  
  
• Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT): 3D modeller özelinde doğrudan telif haklarına bakmasa da, eğer tasarımınızı endüstriyel tasarım olarak tescil ettirmek veya bir patent almak isterseniz başvurmanız gereken mercidir. TÜRKPATENT, patent, faydalı model, marka ve tasarım tescili işlemlerini yürüten resmi kuruluştur. Endüstriyel Tasarım Tescili, özellikle ürün olarak piyasaya sürmeyi planladığınız, yeni ve ayırt edici tasarımlar için güçlü bir koruma sağlar. Tescil alındığında, tasarımınızın kopyalanması durumunda doğrudan tescil belgenize dayanarak hukuki işlem başlatabilirsiniz. (Unutulmamalı ki tasarım tescili, tasarımın estetik görünümünü korur; eğer modeliniz bir teknik buluş içeriyorsa, patent koruması düşünülmelidir.) TÜRKPATENT’e Ankara’daki merkezi üzerinden veya çevrimiçi e-Devlet sistemiyle başvurular yapılabilir. Tasarımcılar, haklarını genişletmek istiyorsa, telif hakkının yanında bu kurum aracılığıyla sınai mülkiyet haklarını da değerlendirmelidir.
  
  
• Fikri ve Sınai Haklar Mahkemeleri: Büyük şehirlerimizde fikri mülkiyet konularına bakan ihtisas mahkemeleri bulunmaktadır (örneğin İstanbul, Ankara, İzmir gibi illerde Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri ve Ceza Mahkemeleri mevcut). Eğer telif hakkınız ihlal edilmişse ve hukuki sürece gitmeniz gerekiyorsa, bu mahkemelerde dava açılır. Hukuk mahkemesinde tecavüzün önlenmesi, tazminat gibi talepler ileri sürülürken; ceza mahkemesinde savcılığın iddianamesi ile cezai yaptırım konusu görüşülür. Türkiye’de telif hakları davaları bazen karmaşık olabileceğinden, bir avukat desteği almak akıllıcadır. Resmi kurumlar arasında sayılmasa da, Baroların Fikri Mülkiyet Komisyonları veya Telif Hakları Derneği gibi oluşumlar, hak sahiplerine yol gösterici olabilir.
  
  
• Meslek Birlikleri: Müzik, sinema, edebiyat gibi alanlarda MESAM, MSG, SESAM, BESAM gibi meslek birlikleri aktif rol oynar. 3D tasarım alanında henüz benzer kolektif bir meslek birliği bulunmamakla birlikte, gelecekte böyle oluşumlar gelişebilir. Yine de eğer tasarımlarınız örneğin bir eser kapsamında (örneğin heykel, artistik obje) değerlendirilebiliyorsa, Güzel Sanatlar alanındaki meslek birliklerine danışmanız mümkün olabilir. Meslek birlikleri, üyelerinin haklarını takip eder ve ihlallerde hukuki destek sunabilir.
  
  
• İnternet Üzerinde Çözümler (DMCA ve Platform Destekleri): Global platformlarda (Thingiverse, MyMiniFactory, Cults3D, Etsy, eBay, vs.) telif ihlaliyle karşılaşırsanız, genellikle ilgili platformun “Report” (Bildir) veya Takedown Request formlarını kullanabilirsiniz. Özellikle ABD merkezli platformlar DMCA (Digital Millennium Copyright Act) sürecine tabidir. Siz bir Türk vatandaşı olsanız bile, eserinizi izinsiz yayınlayan site ABD’de ise DMCA talebi göndermek etkili olur. Bu sayede içerik, mahkeme kararına gerek kalmadan hızlıca kaldırılabilir. Tabii bunun için ihlali ve hak sahipliğinizi doğru bir şekilde beyan etmelisiniz (gerekirse tasarımın size ait olduğunu kanıtlayan eskizler, kaynak dosyalar sunabilirsiniz). YouTube gibi video platformlarında da telif koruması için Content ID gibi sistemler olsa da, 3D modeller için henüz böyle otomatik bir sistem yok – bu yüzden manuel takiple ve bildirimlerle haklarınızı savunmanız gerekiyor.
  
  
• Polis ve Gümrük Yoluyla Müdahale: Eğer izinsiz çoğaltma fiziki ürün boyutundaysa (örneğin tasarımınızın baskıları pazarda satılıyor veya yurtdışından kopya ürünler geliyor) gümrüklerde el koyma veya polis baskınları gibi işlemler de mümkündür. Bunun için genelde gümrük kaydı yaptırmak ve belirli bir prosedürü izlemek gerekir. Bu, daha çok seri üretimi yapılan tasarımlar için geçerli bir opsiyondur. Ancak bilinmesi gereken, telif hakkı ihlalinin de kolluk kuvvetlerinin müdahale alanına girebildiğidir – özellikle büyük ölçekli bir korsan üretim tespit edilirse, savcılık kararıyla operasyon düzenlenebilir.

Son olarak bir tavsiye: Kendi haklarınızı korumak veya başkasının hakkını ihlal etmemek konusunda emin olamadığınız durumlarda, uzman görüşü alın. Bir fikri mülkiyet uzmanı veya avukata danışmak, sizi sonradan telafisi zor zararlardan kurtarabilir. Türkiye’de fikri mülkiyet hukuku dinamik bir alan; kanunlar, uluslararası anlaşmalar (Bern Konvansiyonu gibi) ve içtihatlar sürekli gelişiyor. Bu rehberde verilen bilgiler kapsamlı bir temel sunmakla birlikte, spesifik durumlarınızda güncel mevzuata bakmakta fayda var.

---

Kısaca toparlamak gerekirse: 3D model tasarımlarının paylaşımı ve kullanımı konusunda lisanslara uymak, ticari/kişisel kullanım çizgisini iyi bilmek, Türkiye’deki telif hukuku kurallarını dikkate almak ve tasarımcı olarak proaktif davranmak hayati önem taşıyor. Creative Commons lisansları, tasarımcıların isteklerini ifade etmelerine yardımcı olurken kullanıcılar için de neyin serbest olduğunu gösteren bir rehberdir. Ancak lisans ne olursa olsun, emeğe saygı ve iletişim en önemli unsurlar. Bir modelin yaratıcısı sizseniz, eserinizin değerini bilin ve korumaktan çekinmeyin; eğer bir modeli kullanıcısıysanız da onu meydana getiren kişinin hakkını teslim edin. Bu şekilde hem yasal sorunlardan uzak kalırız hem de 3D baskı topluluğunda sağlıklı bir paylaşım kültürünü sürdürürüz.

Son olarak 3D Model Telif Hakları ve Ticari Kullanım Rehber konuzunu incelemeyi unutmayın.

Kaynaklar: Türkiyede telif hakları ve lisanslar üzerine ilgili kanun maddeleri ve uzman yazıları ayboga.av.tr creativecommons.org.tr creativecommons.org.tr blog.3dortgen.com, Creative Commons Türkiye bilgiler creativecommons.org.tr creativecommons.org.tr, 3D baskı dünyasından örnek olaylar ve blog yazıları mondaq.com 3dgrande.com. Bu kaynaklar, anlatılan tüm kavram ve örneklerin dayanağını oluşturmaktadır. Her bir lisans tanımı ve hukuki bilgi belirtilen referanslara dayalı olarak sunulmuştur.

Yasal Uyarı:
Bu içerik, Deneyim Vakti topluluğu için özel olarak hazırlanmıştır. İzinsiz kopyalanması, başka mecralarda kaynak belirtilmeden paylaşılması ve çoğaltılması 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında hukuki yaptırımlara tabidir. İçeriğin paylaşımı için kaynak gösterilmesi zorunludur.